अर्थपूर्ण जीवन, अनुग्रहको ज्योति – “Explore Ikigai”

अभियानको संस्थापकको कथा

मध्य नेपालको एक निम्न मध्यम वर्गीय साधारण किसन परिवारमा जन्मिएको म, बाल्यकालदेखि नै सरलता, धैर्य र मौन बलिदानका सम्झनाहरू बोकेर हुर्किएँ। हाम्रो घर बिषेशत खेतिपाति बाट हुने आम्दानीमा चल्थ्यो—बाँच्नका लागि मात्र पुग्ने अन्न, न त फजुल खर्चको सपना, न त विलासी चाहना।

मेरो बुबा—शान्त स्वभावका, इमानदार र अथक परिश्रमी—दिनरात मेहनत गर्नुहुन्थ्यो। कहिले खेत बारीमा, कहिले सिपालु मजदुरको रूपमा—प्रत्येक पसिनाको थोपा हाम्रो पेट पाल्न र मेरो पढाइको सानो सपना बचाइ राख्न समर्पित हुन्थ्यो।

पाँच छोरामध्ये म सबैभन्दा कान्छो—र औपचारिक शिक्षाको ढोका पार गर्ने एक्लो भाग्यमानी। तर यो बाटो सजिलो थिएन। तेस्रो कक्षा सकेपछि, आर्थिक बोझले थिचिनु भएको बुबाले मेरो पढाइ रोक्ने निर्णय गर्नुभयो। भाग्यले साथ दिएझैँ, गुरुजन र दाजुहरुको विनयपूर्ण आग्रहमा उहाँले जसोतसो मेरो फेरि पढाइ जारी राख्न दिनुभयो।

घरमा मट्टीतेल टुकीको सट्टामा लालटिनको ब्यबस्था सम्म थिएन। राति यसो गृहकार्य गर्न बस्यो, फ़ुस्को छानो भएको पुरानो घरको माथिल्लो तल्ला दुइतिर ह्वाङ्गै भएकोले हावा चल्न थाले पछि टुकी निभाइ हाल्ने। साँझ पर्नासाथ म साथीको घर जान्थे र लालटिनको ओरिपरि अरुसंगै झुम्मिएर आफ्नो किताब खोल्थेँ। विपरीत परिस्थितिका बाबजुद, म माध्यमिक तहमा कक्षाकै प्रथम विद्यार्थी भएर निस्कें।

जीवनमा नयाँ बाटो कोर्ने अठोटसहित, म वन विज्ञान कलेजमा भर्ना भएँ—रुचिका कारण मात्र होइन, बाँच्नको लागि पनि। महिनाको २०० रुपैयाँ छात्रवृत्तिले मलाई जीवन धान्न मात्र होइन, चाडबाडको बेला घरका लागि थोरै तिनो किनमेल पनि सम्भव बनायो। त्यही कलेजमा म होस्टेल मॉनिटर भएँ, विद्यार्थी हकहित र अधिकारका लागि काम गर्ने बिद्यार्थी युनियनको सचिवमा निर्वाचित भएर सेवा गरें। अचम्म त के भने —कक्षाहरुमा जति कम हाजिर भयो, परीक्षामा परिणाम त्यति नै राम्रो हुन्थ्यो।

डिप्लोमा सकेपछि, म शुरुमा सुदुरपश्चिमको अति दुर्गम जिल्लामा सहायक रेञ्जरको रूपमा खटिएँ। इश्वरले चाहे र आफ्नो लगन भए जे पनि हुने रैछ। अरु धेरै पढ्न घर परिवारको आर्थिक स्थितिले त कल्पना गर्नै सकिने कुरा थिएन तर स्थायी भैसकेको वन विभागको जागिर बाट राजीनामा दिएँ र फेरि छात्रवृत्तिमा स्नातक पढ्न थालेँ। यसपटक पनि बिद्यार्थी युनियनको नेतृत्वको जिम्मेवारी र मध्यरातको पढाइ सँगसँगै, राम्रो अंकसहित उत्तीर्ण भएँ।

मैले महिला अधिकारमा समर्पित एक साहसी कार्यकर्तासँग विवाह गरेँ। हाम्रो सम्झौता सरल थियो—उनी न्यायको लडाइँ लड्ने, म घरको जिम्मा सम्हाल्ने। फेरि वन अधिकृतको रूपमा काम गरेँ, शुरुमा १ वर्ष जति सरकारी वन विभागमा, त्यसपछि NGO क्षेत्रमा प्रवेश गरेँ—जहाँ मेरो मन अझै सुसंगत लाग्थ्यो।

अनि आयो जीवनको नयाँ मोड—जापानमा स्नातकोत्तर पढ्न उहीं लामो समय देखि बिद्यार्थी रहेका साला डा. राम गिरीको सहयोगमा उतातिर लागें जागिर खाएको संस्थामाअध्ययन बिदा सहित, प्रतिष्ठित MONBUSHO छात्रवृत्ति पाएँ । पत्नी र दुई साना छोराछोरीलाई नेपालमै छोडेर, होक्काइडो विश्वविद्यालयमा दुई परिवर्तनकारी वर्ष बिताएँ, अनुसन्धानमा उत्कृष्टता प्राप्त गर्दै। त्यसपछि त्यहींबाट पीएचडी पनि प्राप्त गरेँ—दुर्लभ सम्मान।

तर आफ्नो मातृभूमिले बोलायो। फर्केर सेवा गर्न थालेँ, तर माओवादी द्वन्द्वले सब अस्तव्यस्त पारिदियो। फेरि विदेश गएँ—यो पटक जापानमा पोस्ट-डक्टरेट अनुसन्धान अधिकृतको रुपमा, अनि त्यसपछिअमेरिकाको इलिनोइ र आयोवा विश्वविद्यालयमा। यो यात्रामा मैले करिब तीन दर्जन स्तरिय जर्नलहरुमा वैज्ञानिक लेखहरु प्रकाशित गर्न सफल भएँ।

यस अवधिमा, म आफ्ना दुई सन्तानलाई अमेरिका लिएर गएँ—सबैभन्दा राम्रो शिक्षा दिन। मेरी पत्नी भने आफ्ना राजनीतिक लक्ष्यका लागि नेपालमै रहिन् र अन्ततः संविधानसभा सदस्यका रुपमा निर्वाचित भइन्, संविधान मस्यौदा समिति सदस्य समेतको जिम्मेवारी पाएर नयाँ गणतन्त्रको संविधान निर्माणमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्दै।

जब मेरा छोराछोरी अमेरिकामा हाईस्कूल सकेर कलेज भर्ना भए, मैले साहसी निर्णय गरेँ—अमेरिकी ग्रिन कार्ड फिर्ता गरें, क्यारियरका अवसरहरू त्यागें, र स्वदेश फर्किएँ—जीवनसंगिनी को राजनीतिक करिअरलाइ साथ दिन र आफ्नो जीवन पूर्ण रूपमा राष्ट्रलाई समर्पण गर्न।

छोरीले आफ्नो जीवनमा र शिक्षामा सफलताहरु प्राप्त गर्दै अमेरिकामा घरजम गरेकी गरिन, उतै विवाह गरेर दुई छोरीकीआमा बनेकी छिन्। तर जीवनले हामी दम्पत्तिलाई अकल्पनीय पीडा पनि दियो—मेरो छोराले वर्षौँसम्म बाइपोलार डिसअर्डरसँग संघर्ष गरिरहँदा, अचानक मस्तिष्कघातका कारण संसार छाडे। उनको निधनले हाम्रो सानो परिवार, सुखी परिवारमा ठुलै बज्रपात गरायो, संसार सुन्ने भयो, चाडबाड हरु सकिए हाम्रा लागि, सधैंका लागि।

उनको स्मृति र जीवनको पवित्रतालाई सम्मान गर्दै, मैले कृतज्ञता र सेवामा आधारित परियोजनाहरूमा ध्यान दिन थालेँ। आफ्नो बाल्यकालको विद्यालय—जहाँबाट मेरो यात्रा सुरु भयो—लाई नयाँ भवन, पक्की पर्खाल, खेलमैदान र आवश्यक पूर्वाधारसहित रूपान्तरण गरेँ विद्यालय ब्यबस्थापन समितिको अध्यक्षको जिम्मेवारी कुशलता पूर्वक निभाएर, साथै एउटा स्कूल बस पनि योगदान गरेर, जसले गर्दा आर्थिक रुपले अशक्त बिद्यार्थीहरुले निशुल्क सेवा पाउन सकेका छन्।

यो सफलताले नयाँ सपना रोप्यो—आगामी ४१ वर्षमा म यी प्रतिज्ञाहरू पूरा गर्ने गरी —

ध्यान केन्द्र निर्माण, तीर्थस्थल पुनःनिर्माण, वृद्धाश्रम स्थापना, सामुदायिक अस्पताल निर्माण, आदि।

यी प्रत्येक परियोजना प्रतिज्ञा हुन्—सेवा गर्ने, उपचार गर्ने, र प्रकाश बाँड्ने।

आज, मेरो जीवन Ikigai—अर्थपूर्ण जीवनको जापानी दर्शन—द्वारा निर्देशित छ। म अब मान्यता खोज्दिनँ। म सरलता, स्वास्थ्य, यात्रा र आत्माबाट जन्मेको सम्पदामा केन्द्रित छु। म एक सय वर्षको जीवन–नक्सा बनाइरहेको छु—अर्थ, उपचार र मौन क्रान्तिले भरिएको।

यो साधारण जीवनी होइन—यो साक्षी हो। एउटा बालकको कथा, जसको हातमा टुकीको बिकल्पमा लालटिन थिएन, तर जसले आफ्नो इच्छाशक्तिले संसार उज्यालो पार्न अग्रसर छ ।

यो यात्रा हो—अभावदेखि छात्रवृत्तिसम्म, पीडादेखि अनुग्रहसम्म, स्थानीय जराबाट विश्वव्यापी उद्देश्यसम्म।

यदि यस कथालाई शीर्षक दिनु पर्‍यो भने, म यसलाई यसरी भन्दथेँ—

“अर्थपूर्ण जीवन, अनुग्रहको ज्योति”।

बारेमा । स्वास्थ्य । यात्रा । अनुष्ठान । संस्मरण । ब्लग । सम्पर्क